تاریخ اجمالی ریاضیات برای فیلسوفان

توضیحات

در دو حوزه‌ی «تاریخ ریاضیات» و «فلسفه‌ی ریاضیات» کم‌وبیش آثاری به زبان فارسی، خواه تألیف خواه ترجمه، یافت می‌شود. البته در این میان نقش آثار ترجمه‌شده پررنگ‌تر است، اما هیچ یک از آثاری که در این دو زمینه به منتشر شده‌اند، خوانشی از تاریخ ریاضیات به دست نداده‌اند که به طور مشخص به کار اهل فلسفه آید. به عبارت دیگر، کتاب‌های تاریخ ریاضیاتی که به زبان فارسی در دسترسند، مانند بسیاری از کتاب‌های تاریخ علم، نگاهی صرفاً تاریخی به موضوع مورد نظر دارند. 

کتاب پیشِ رو نخستین کتاب ترجمه‌شده در زبان فارسی است که با رویکردی فلسفی به سراغ تاریخ ریاضیات می‌رود. ظرائفی را که مطلوب اهل فلسفه است در قرائت مؤلف این کتاب از تاریخ ریاضیات می‌توان به وضوح مشاهده کرد؛ همان‌طور که از عنوان این کتاب نیز چنین انتظاری در خواننده پدیدار می‌شود. این که کتابی تألیفی با چنین رویکردی در زبان فارسی موجود نیست، موجب شده است که این کتاب الگوی نخست و بی‌بدیلی در این حوزه به‌شمار آید. 

کتاب حاضر از «مجموعه درآمدهای کمبریج» بخش «فلسفۀ ریاضیات» انتخاب شده است. مؤلف این کتاب جان استیل‌ول یکی از ریاضی‌دانان سر‌شناس استرالیایی و استاد دانشگاه سان‌فرانسیکو و دانشگاه موناش استرالیا است که علاوه بر تألیفات فراوان در زمینۀ ریاضیات، اشتغال فکری و قلمی در حوزۀ تاریخ ریاضیات نیز داشته است. این مجموعه، بنابه تعریف سایت کمبریج: «متشکل از پژوهش‌های محققانه و علمیِ اصیل، دقیق، معتبر و متمرکزی است که در زمینه‌های مختلف سامان یافته. از طرفی کتاب‌های این مجموعه‌ را محققان برتر ویرایش کرده‌اند. همچنین، این کتاب‌ها موضوع‌های کلیدی در رشته‌های مختلف علمی را به طور وسیعی پوشش می‌دهند.»

از ویژگی‌های جالب کتاب این است که تاریخ ریاضیات در آن نه به صورت خطی از ابتدای تاریخِ ریاضیاتِ موجود، بلکه ناظر به سیر تاریخیِ هر یک از مفاهیم ریاضیاتی‌ای که برای فیلسوفان از اهمیت بالایی برخوردار است، بیان شده؛ مفاهیمی از قبیل: بی‌نهایت، نظریۀ مجموعه‌ها و تناقض‌های آن، دستگاه‌های صوری، حل‌ناپذیری، ناتمامیت و غیره. از این رو اهل فلسفه می‌توانند با نگاهی فلسفی تحولّ هر یک از مفاهیم ریاضیاتی مورد نظر خود را در بستر زمان و به صورت کم‌وبیش مستقل دنبال کنند.